Leishmaniozis, protozoan bir mikroorganizma olan Leishmania türleri tarafından insanlara ve diğer memelilere bulaşan bir hastalıktır. İnsanlardan sonra özellikle köpeklerde hastalık oluşturmakla birlikte, köpekler klinik olarak hastalığa yakalanmalarının yanı sıra, insanlar başta olmak üzere diğer memeliler için hastalığın rezervuarı olarak bulaşmada rol oynamaktadırlar. Hastalık, halk arasında “yakarca” adı verilen tatarcık ve kum sineklerinin ısırıkları yoluyla bulaşır ve özellikle Akdeniz çevresi, tropikal ve subtropikal bölgelerde görülür. Ülkemizde ise özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde görülmektedir.
Leishmaniozis Bulaşma, Semptomlar ve Patogenez
Tatarcık sinekleri, Leishmania parazitlerini kan emerek vücutlarına alır. Sonrasında, parazitler sineğinin ısırığı ile birlikte insanlara, köpeklere ve diğer hayvanların ciltlerine veya iç organlarına bulaşarak hastalık oluşturur. Kan dolaşımı aracılığıyla, parazitler köpeklerin dalak, karaciğer, kemik iliği ve diğer iç organlarında çoğalarak, genellikle cilt, böbrek, göz ve eklemlerde hastalık semptomlarının görülmesi neden olur.
İnsanlar ve diğer memelilerde zoonoz Leishmaniozis’in iki ana formu olmakla birlikte üçüncü bir formun olduğu da bildirilmektedir. Bu formlar;
- Visseral (iç organları etkileyen) Leishmaniozis
- Kutaneöz (cilt) Leishmaniozis
- Asemptomatik Form
Visseral form, dalak, karaciğer ve kemik iliğini etkileyerek ciddi iç organ hasarına neden olabilmektedir. Yaşamı tehdit etmektedir. En tehlikeli formudur. Belirtileri arasında iştah kaybı, kilo kaybı, yorgunluk, ateş, ishal, göz ve ciltte değişiklikler görülür.
Kutaneöz form ise ciltte ülserasyonlar ve lezyonlarla kendini gösterir. Genellikle daha hafif semptomlara neden olur. Bu formda, köpeklerde cilt lezyonları, tüy dökülmesi, kabuklanma/kepeklenme ve deride ülserasyonlar görülebilir.
Asemptomatik taşıyıcı bazı köpekler ise paraziti taşıyabilir ancak belirgin semptomlar göstermezler. Ancak bu taşıyıcı köpekler, başka köpeklere ve insanlara enfeksiyon bulaştırabilirler.
Zoonotik karakterli olan Leishmaniozis, yüz yıldan daha uzun süre önce keşfedilmiştir. Buna rağmen, özellikle gelişmekte olan, zayıf ekonomik duruma sahip ülkeler hatalar yapmaktadır. Pek çok ülkede hala önemli bir halk sağlığı problemi olarak devam etmektedir.
Temel sağlık hizmetlerine sınırlı erişimi olan ülkelerde daha yaygındır. Hastalık, yetersiz hijyen, vektör popülasyonunun kontrol edilememesi olumsuzluklara sebep olabilir. Enfekte hayvanların varlığının etkisiyle hızla yayılma potansiyeline sahiptir.
Gerek hastalığının tedavisi, gerekse hastalığın kontrolünün zorluğu nedeniyle, paraziter hastalıklar içinde sıtmadan sonra önem bakımından ikinci sırada yer almaktadır (1). Hastalığın özellikle yoksul ve kırsal bölgelerde görülmesi nedeni ile tanı ve tedavi olanaklarından yararlanamamaktadır (2). Bu nedenle hastalığın önüne bir türlü geçilememektedir.
Ayrıca insanlarda deri lezyonlarının ağrısız olması ve takribi bir yıl içerisinde iz bıraksa da kendiliğinden iyileşmesi toplum içerisinde hastalığın pek de önemsenmemesine neden olmuş, bu durum da hastalığın eradike edilememesinin önemli sebebi olarak görülmüştür.
Şark Çıbanı Korunma
Bu hastalığın önlenmesi için tatarcık sinekleri ile doğrudan temasın azaltılması gerekmektedir. Koruyucu giysilerin giyilmesi, böcek kovucu ilaç ve malzemelerin kullanılması önemlidir. Uygun barınak ve çevre düzenlemesi gibi önlemler alınmalıdır. Ayrıca, enfekte hayvanların tespit edilmesi ve tedavi edilmesi de hastalığın yayılmasını önlemede önemlidir. Bununla birlikte evcil hayvanlara özellikle hastalığın rezervuarı konumundaki köpeklere uygun antiparaziter uygulamaların dikkatle uygulanarak, takip edilmesi önem verilmesi gerekmektedir.
Leishmaniozisin, uygun ve zamanında yapılan teşhis ve tedavi uygulamaları ile kontrol altına alınabileceği unutulmamalıdır. Tıbbi müdahale, hastalığın ilerlemesini durdurabilir ve hastanın iyileşme şansını artırabilmektedir. Bu nedenle, leishmaniozis şüphesi olan kişilerin derhal sağlık kuruluşlarına başvurmaları önemlidir. Aynı zamanda, halkın bu hastalık hakkında bilinçlenmesi ve eğitilmesi de önemli bir adımdır. Böylece hastalığın yayılmasının önüne geçilebilir ve riskler azaltılabilmektedir.
Köpeklerde hastalığın tespit edilmesi, hem köpek sağlığı hem de insan sağlığı açısından elzemdir. Eğer köpeğinizde herhangi bir belirti veya endişe uyandıran durum fark ederseniz, derhal bir veteriner hekime danışmanız önem arz etmektedir.
Leishmaniozis Tedavisi
Köpeklerde Leishmaniozis tedavisi, erken teşhis ve uygun tedavi ile mümkündür. Ancak tedavi süreci uzun ve zorlu olabilmektedir. Hastalığın şiddetine, köpeğin genel sağlık durumuna ve tedaviye ne kadar erken başlandığına bağlı olarak değişebilmektedir.
Leishmania tedavisinde kullanılan ilaçlar basitçe aşağıda belirtilmiştir.
- Antimon bileşikleri: Sodyum stiboglukonat ve meglamin antimonat gibi ilaçlar, Leishmania parazitlerini öldürmek için kullanılmaktadır.
- Allopurinol: Bu ilaç, parazitlerin çoğalmasını engelleyerek enfeksiyonun kontrol altına alınmasına yardımcı olur.
- Miltefosine: Leishmaniozis tedavisinde kullanılan diğer bir ilaçtır ve parazitleri öldürmek için etkilidir.
Tedavi sürecinde köpeğin genel sağlık durumu düzenli olarak izlenir ve kan testleri yapılabilmektedir. Aynı zamanda, tedavi sırasında köpeğin böbrek ve karaciğer fonksiyonları da takip edilmektedir. Çünkü çoğu antileishmanial ilaç yüksek oranda toksik etkiye sahiptir.
